Ο παγκόσμιος χάρτης της ελευθερίας του Tύπου 2013 κατατάσσει την Ελλάδα στις χώρες που έχουν καταγραφεί αξιοσημείωτα προβλήματα παρέμβασης.
Συζητώντας πιο εξειδικευμένα στον... ευρωπαϊκό χώρο η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που διαθέτουν τα μεγαλύτερα ποσοστά αλλοίωσης και διαφθοράς στην ελευθερία του Tύπου.
Όλα αυτά ακούγονται λογικά. Ο μέσος Έλληνας γνωρίζει το ιστορικό των ιδιοκτητών των καναλιών, των δανείων τους και τη συνολική τους επιχειρηματική τους δραστηριότητα στη χώρα. H αντικειμενική κι ανεξάρτητη ενημέρωση φαντάζει όνειρο θερινής νυχτός. Η χρηματοδότηση και η ύπαρξη των καναλιών εξαρτώνται από τα τραπεζικά δάνεια και τις τραπεζικές διαφημίσεις.
“Τα δελτία ειδήσεων βλάπτουν σοβαρά την υγεία” ήταν ο τίτλος έρευνας φοιτητών στο Πάντειο Πανεπιστημίο το 2010 για τον τρόπο που τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τα γεγονότα στα πλαίσια του μαθήματος της Ψυχοκοινωνιολογίας.
Σύμφωνα με την έρευνα τα ΜΜΕ προσεγγίζουν την κρίση με πέντε βασικούς τρόπους:
1. Δραματοποίηση
Η κρίση παρουσιάζεται σαν μια φυσική καταστροφή αναπόφευκτη και ανεξήγητη, σαν μια άλλη 11η Σεπτεμβρίου. Ακολουθείται η ίδια «συνταγή» παρουσίασης, χωρίς να αναλύονται οι βαθύτεροι λόγοι ούτε να ακούγονται τρόποι διεξόδου από την κρίση. Οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται είναι «εφιαλτικό σενάριο», «απελπιστική κατάσταση», «δεν υπάρχει άλλος δρόμος», «σκληρά αλλά αναγκαία μέτρα», «είμαστε στο χείλος του γκρεμού».
Πλάι στις παρατηρήσεις της έρευνας θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι το μοντέλο της δραματοποίησης ακολουθείται όχι μόνο στην παρουσίαση της οικονομικής κατάστασης, αλλά και στην αντιμετώπιση των αντιδράσεων και διαδηλώσεων. «Τα πλάνα από την πορεία που έδειχναν τη μαζικότητα του κόσμου ήταν ελάχιστα σε σχέση με τις εικόνες από τις καταστροφές και τη φονική πυρκαγιά» επισημαίνει η πανεπιστημιακός, σχολιάζοντας την κάλυψη της πορείας της 5ης Μαΐου.
Πράγματι, ο τραγικός θάνατος τριών εργαζομένων κατάπιε το ανθρώπινο τσουνάμι που πλημμύρισε τους δρόμους, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον των ΜΜΕ από τις κοινωνικές αντιδράσεις στην καταδίκη της βίας. Το τριπλό έγκλημα μούδιασε την κοινωνία στο σύνολό της· όμως, τα ανακλαστικά των ΜΜΕ να παρουσιάσουν με όρους θρίλερ μία ήδη δραματική κατάσταση, αποκρύπτοντας, παραπληροφορώντας ή παραποιώντας γεγονότα, ακόμα και στοχοποιώντας διαδηλωτές, ακολουθεί πάλι την ίδια συνταγή «το δράμα πάνω από τα γεγονότα».
Όσοι έβλεπαν μόνο τηλεόραση εκείνες τις ημέρες, χωρίς να διαβάζουν εφημερίδες ή διαδίκτυο, το πιο πιθανό είναι να άκουσαν ότι κάποιοι φώναξαν «να καούν» παρά να έμαθαν ότι διαδηλωτές, και μάλιστα μετανάστες, έσπευσαν να διασώσουν τους εγκλωβισμένους. Η «άβυσσος» και η «έκτακτη ανάγκη» έδωσαν χώρο σε ηλεκτρονικές και έντυπες φωνές που ζητούσαν να καταργηθούν άρθρα του Συντάγματος και να επιβληθεί «όχι ακριβώς δικτατορία» αλλά κάτι που της μοιάζει ανησυχητικά.
2. Ενοχοποίηση του κοινού
Φταίμε όλοι, και μάλιστα σχεδόν το ίδιο, για την κατάσταση στην οποία φτάσαμε. Το ίδιο όσοι έφαγαν εκατομμύρια με σκάνδαλα που ποτέ δεν εξιχνιάστηκαν, το ίδιο και όσοι έχουν απλήρωτα δάνεια και υπερχρεωμένες πιστωτικές. Ο ψιλικατζής και ο μεγαλοεπιχειρηματίας, ο άνεργος και το γκόλντεν-μπόι, ο συνταξιούχος και ο εκατομμυριούχος αντιμετωπίζονται ως συνυπεύθυνοι σε μια διάχυση της διαφθοράς που θα λυθεί «αναλαμβάνοντας όλοι τις ευθύνες μας». Όπως τονίζεται στην έρευνα, «η εικόνα που μεταφέρουν είναι η εικόνα μιας διεφθαρμένης κοινωνίας στο σύνολό της. Η συλλογική ενοχοποίηση "απαγορεύει" στο θυμό και την οργή να εκφραστούν με στόχο τους πραγματικούς υπεύθυνους, δημιουργώντας συναισθήματα αυτοαπόρριψης και αυτομομφής. Έτσι καθηλώνει τους πολίτες και οδηγεί αθόρυβα στην αποδοχή των μέτρων. Μόνο τα ΜΜΕ και οι άνθρωποί τους δεν εμφανίζονται ποτέ να εμπλέκονται σε σκάνδαλα, ύποπτες δραστηριότητες, φοροδιαφυγή κ.ά.».
3. Έμφαση στο ατομικό
Η ανασφάλεια υπερτονίζεται ως το μόνο επιτρεπτό συναίσθημα. Οι συλλογικές αντιδράσεις (διαδηλώσεις, απεργίες κ.λπ.) προβάλλονται συνήθως τελευταίες, άρα ασήμαντες και, τελικά, μάταιες. Ελάχιστη ώρα καταλαμβάνουν στα δελτία οι μαζικές ειρηνικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες· μόνο τα σπασίματα παρουσιάζονται με έμφαση. Το ζουμ του φακού γίνεται στο ατομικό δράμα: μία άνεργη μητέρα, ένας συνταξιούχος, ένας έμπορος εμφανίζονται ως ατομικές περιπτώσεις, αποκομμένες από το συλλογικό. Κατά το δόγμα «ένας θάνατος είναι τραγωδία, χίλιοι θάνατοι είναι στατιστική», οι «συλλογικότητες» εμφανίζονται με τη μορφή στατιστικών πινάκων: 1.000.000 άνεργοι, το 20% ζει κάτω από το όριο της φτώχειας κ.ο.κ. Φυσικά, οι στατιστικές είναι νούμερα και δεν έχουν δύναμη να αλλάξουν τη μοίρα. Στην τελική, είναι διεσπαρμένες μονάδες, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, κατά το θατσερικό ρητό «δεν υπάρχει κοινωνία, μόνο άτομα».
4. Υποβάθμιση στο συλλογικό
Όσο προβάλλεται κατά κόρον το μοτίβο «είμαστε όλοι υπαίτιοι», η αντιμετώπιση της κρίσης παρουσιάζεται ως: α) υπόθεση των πολιτικών που χειρίζονται τα πράγματα και β) ατομική υπόθεση του καθενός να τα βγάλει πέρα όπως μπορεί. Οι συλλογικές μορφές αγώνα (διαδηλώσεις, απεργίες κ.λπ.) υποβαθμίζονται ως «άκαιρες», «υπερβολικές» ή/και «καταστροφικές» για τη χώρα. Σε έναν εσκεμμένο συμψηφισμό, κάποιοι έφτασαν να συγκρίνουν τη μαζική απόπειρα εισόδου των διαδηλωτών στη Βουλή με τον εμπρησμό της Μαρφίν, προκαλώντας τον γκεμπελικό συνειρμό «διαδηλωτής = πιθανός δολοφόνος».
5. Κοινωνικός αυτοματισμός
Η παρουσίαση των μέτρων αλλά και των αντιδράσεων στοχεύει στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, ώστε η μία κοινωνική ομάδα να στρέφεται εναντίον της άλλης και να φαίνεται ότι απειλεί την ευημερία της άλλης. Δημόσιοι υπάλληλοι εναντίον ιδιωτικών (βλέπε και την αποτυχημένη απόπειρα να παρουσιαστεί ότι η κυβέρνηση «έσωσε» τάχα τον 13-14ο μισθό των ιδιωτικών), διαδηλωτές εναντίον εμπόρων και τουρισμού, απεργοί εναντίον εργαζομένων. Η λογική τού διαίρει και βασίλευε, εδραιώνει την κυριαρχία όχι των πολιτικών προσώπων (άλλωστε, εύκολα γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι), αλλά των ίδιων των δημοσιογράφων και των μέσων. Μόνο αυτοί μένουν στο απυρόβλητο.
Τέσσερα χρόνια μετά την έρευνα η συνταγή παραμένει ίδια και απαράλλαχτη στα ΜΜΕ. Ο τρόπος που τα ΜΜΕ παρουσιάζουν την κρίση συντελεί στην ίδια την κρίση και την απαξίωση των ΜΜΕ. Μηδέν στο πηλίκο. Μάλιστα, το ΕΣΡ με σχετική απόφαση προς όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς υπεδείκνυε να μην δείχνουν εικόνες ανθρώπων που βρίσκονταν σε εξαθλίωση, τη χρονική στιγμή που όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν χτυπηθεί ανελέητα από την οικονομική κρίση.
Το παλαιότερο μοντέλο της πλειοψηφίας των ΜΜΕ (ασύχγρονα και σύγχρονα) προωθούσε περισσότερο το lifestyle επιτάσσοντας την επίπλαστη ευμάρεια. Το σύγχρονο μοντέλο επικεντρώνεται σε ενημερωτικές και πολιτικές εκπομπές, άοσμες κι άχρωμες. Εποικοδομητικός διάλογος δεν παράγεται επί των καυτών προβλημάτων, δεν επιλύονται σοβαρά και φλέγοντα ζητήματα, τα θέματα είναι περιορισμένα σε σχεδόν καθημερινή ανακύκλωση, προβάλλονται συνεχώς τα ίδια πρόσωπα. Παλιά είχαμε τις γλάστρες και τους μαϊντανούς, τώρα έχουμε τους πολιτικούς νάρκισσους όπου στα πλαίσια της αύξησης της δημοτικότητας τους εκ των πραγμάτων ζημιώνουν τις κοινοβουλευτικές τους υποχρεώσεις.
Η δημοσιογραφία είναι ένα δύσκολο επάγγελμα. Οι δημοσιογράφοι εύκολα εκτρέπονται, γίνονται άπληστοι επαγγελματίες και θρασύτατοι χλευαστές. Ένας δημοσιογράφος πρέπει να διακρίνεται για την επαγγελματική του ακεραιότητα. Δηλαδή δεν χρηματίζεται, δεν λασπολογεί, σέβεται το επάγγελμά του κι αναγνωρίζει την κοινωνική αποστολή του επαγγέλματος του. Οι δημοσιογράφοι έχουν την ηθική υποχρέωση να προτείνουν και να αποδεχθούν την πρόσβαση στα ΜΜΕ, ώστε να γίνει ο πολίτης δημιουργός πληροφοριών κι όχι παθητικός αποδέκτης τους. Δεν είναι τυχαίο που τα άτομα νεαρής ηλικίας ενημερώνονται από το διαδίκτυο και προτιμούν τα κοινωνικά δίκτυα που ενθαρρύνουν τον κοινωνικό διάλογο. Οι δημοσιογράφοι θα μπορούσαν να συγκροτήσουν ένα αρραγές μέτωπο προκειμένου να διαλύεται κάθε κύμα παραπληροφόρησης και προσπάθεια ετεροκατεύθυνσης του πλήθους από τους κατόχους των μέσων ενημέρωσης.
Η προσωπική μου ενημέρωση καθημερινά είναι μια επώδυνη διαδικασία καθώς θα πρέπει να διαβάσω από πολλές και διαφορετικές πηγές ενημέρωσης προκειμένου να ανακαλύψω την αλήθεια.
Υ.Γ.: Θα μπορούσα να αναφέρω ενδεικτικά παραδείγματα από τίτλους εφημερίδων, βίντεο με διάφορα ευτράπελα τηλεοπτικά δρώμενα, αλλά ειλικρινά δεν αξίζει τον κόπο.
sophiavssophia.blogspot.gr
